Hannah Arendt: ''Μια αιρετική στο χώρο της διανόησης'';

Χθες δανειστηκα μια ταινια της σκηνοθετιδας Margarethe von Trotta, "Hannah Arendt" (2012), αφιερωμενη στη Γερμανίδα πολιτικο επιστήμονα και φιλόσοφο. 

Η von Trotta, η οποια δηλωνει φεμινιστρια και πραγματεύεται, οπως λεει η ιδια μεγάλα ηθικά ζητήματα ιδωμένα από γυναικεία σκοπιά, διαλεξε να κανει μια ταινια πανω στην αιρετικη, αλλα «αριστερή», Hannah Arendt (1906 - 1975), που ετυχε να ερωτευτει τον φιλόσοφο και καθηγητή της στο Πανεπιστημιο, Martin Heidegger, υμνητή του ..ναζισμού και μέλος του ναζιστικού Κόμματος και μετα η ιδια ταύτισε τον εθνικοσοσιαλισμό του Χίτλερ με τον «ολοκληρωτισμό» του Στάλιν! «Ενδιαφερουσες» αποψεις αυτες που κατω απο το πρισμα των ημερων μας και των πολιτικων ανα την ΕΕ παιρνουν αλλες διαστασεις!

Η Αrendt, γεννήθηκε και μεγάλωσε στη Γερμανία. Διώχθηκε από το ναζιστικό καθεστώς κι έζησε στη Γαλλία από το 1933 ως το 1941, οπότε κατέφυγε στις ΗΠΑ και στον «παράδεισο» της Ν. Υόρκης πέρασε το υπόλοιπο της ζωής της, διδάσκοντας στο πανεπιστήμιο, συγγράφοντας άρθρα και βιβλία και δίνοντας διαλέξεις. 

Οι σπουδαστές της οπως φαινεται στη ταινια τη λατρεύουν, οι φίλοι έλκονται από την πνευματική της λάμψη κι εκείνη, βουτηγμένη σε δύσκολες και μεγάλες σκέψεις, ζει ευτυχισμένα μια απλή ζωή με το σύζυγό της, επίσης πρόσφυγα από τη Γερμανία του Χίτλερ και με μια μεγάλη παρέα ακαδημαϊκών της Ν. Υόρκης.

Στον χώρο της Αριστεράς. ομως, στον οποιο υποτιθεται οτι βρισκόταν πιο κοντα, η Αρεντ, λογω του γαμου της με τον κομμουνιστή Heinrich Blücher, οταν μαζι διαφυγαν από τους ναζί και μετανάστευσαν στις ΗΠΑ, κατέστρεψε τη φήμη της με το πρώτο μεγάλο της έργο Elemente und Ursprünge totaler Herrschaft (Οι απαρχές του ολοκληρωτισμού), με το οποίο έγινε γνωστή το 1951. Σε αυτό συγκρίνει τον εθνικοσοσιαλισμό με το σταλινισμό αποδίδοντάς παρόμοιες μεθόδους. Με το βιβλίο αυτό η Αρεντ τεκμηριώνει τη θεωρία του ολοκληρωτισμού, η οποία χρησιμοποιήθηκε στον Ψυχρό Πόλεμο κυρίως από τους συντηρητικούς εναντίον της Σοβιετικής Ένωσης.

Σημερα λιγοι βασίζουν τις ιδέες τους στο έργο της και μια μικρή μόνο ομάδα ερμηνευτών της προσπαθεί να συνεχίσει τη σκέψη της. 

Συνάντησε την απόρριψη σε όλους τους πολιτικούς χώρους, επειδη το 1958, η Αρεντ δημοσιεύοντας το σημαντικότερο πολιτικό-φιλοσοφικό έργο της με τίτλο Vita activa oder vom tätigen Leben (Η ανθρώπινη κατάσταση – Vita active), ασκεί κριτική στη σύγχρονη κοινωνία, όπου η οικονομία εξουσιάζει όλο και περισσότερο την πολιτική, δυσαρεστωντας ετσι και τους φιλελεύθερους! 

Σε μια εποχή, όπου σε όλους τους σημαντικούς πολιτικούς χώρους η δημοκρατία θεωρείται μια κοινωνικά ευρέως νομιμοποιημένη πολιτική εξουσία, η Αρεντ στρέφεται στην αρχαία ελληνική «πόλη», όπου ολοι οι πολίτες υποτιθεται οτι συμμετέχουν ενεργά. 

Την πολιτική την αντιλαμβάνεται ως ανταλλαγή απόψεων μεταξύ των πολιτών σε σχέση με τις δημόσιες υποθέσεις. Φιλελεύθεροι και συντηρητικοί της εποχής του Ψυχρού Πολέμου θεωρούν ότι με τη θέση της αυτή ανοίγει το δρόμο προς μια αριστερή θεώρηση της δημοκρατίας. Και πράγματι, η Αρεντ εκφράζει τη συμπάθειά της προς τις διάφορες μορφές συμβουλίων τόσο στην Παρισινή Κομμούνα του 1871 όσο και στη Γερμανική Επανάσταση του 1918. 

Με την ιδιότητα της Γερμανίδας - εβραϊκής καταγωγής - διανοούμενης, η Αρεντ καταφερε να εξασφαλίσει διαπίστευση για την πολύκροτη δίκη του Ναζί Αντολφ Αϊχμαν, στην Ιερουσαλήμ το 1961, ως ανταποκρίτρια του περιοδικού «The New Yorker». Η Αρεντ εφθασε στο Ισραήλ με την πεποίθηση ότι στην αίθουσα του δικαστηρίου, θα αντικριζε το τέρας που έκανε το Ολοκαύτωμα πρακτικά εφαρμόσιμο... Αντί γι' αυτό βρέθηκε μπροστά σε ένα μπασμένο ανθρωπάκι, έναν γραφειοκράτη με υπερβάλλοντα ζήλο που θεωρούσε τιμή του να εκτελεί εντολές... Σε σειρά αμφιλεγόμενων άρθρων της στο περιοδικό - που αργότερα εκδόθηκαν σε βιβλίο με τίτλο Eichmann in Jerusalem: A Report on the Banality of Evil «Ο Αϊχμαν στην Ιερουσαλήμ. Η κοινοτοπία του κακού» - η συγγραφέας ανέλυε φιλοσοφικά τις εντυπώσεις και σκέψεις της για τα εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας που διέπραξε ο  Eichmann ο οποιος κατα τη γνωμη της είχε σταματήσει να σκέφτεται ελεύθερα και ανεξάρτητα. 

Tον παρουσιαζει ως «γραφειοκρατικο ανθρωπάριο» - απενοχοποιωντας ετσι το ναζισμό αποκαλώντας τον απλά... «κοινοτοπία του κακού»!! Το ίδιο υπαινίσσεται για όλους τους συνοδοιπόρους, τους «κλακαδόρους» και τους συνεργάτες των ναζί – όχι μόνο στη Γερμανία. Ακόμη, ασκεί κριτική στον τρόπο διεξαγωγής της δίκης καθώς και σε ορισμένες μορφές συνεργασίας των Εβραίων με τους ναζί. Οι απόψεις της προκάλεσαν μεγάλη αγανάκτηση τόσο στο Ισραήλ, όσο και τη Δύση και πυροδότησαν θυελλώδη αντιπαράθεση. Εκείνη αρνήθηκε να κάνει πίσω και να συμβιβαστεί στην έντονη πίεση του περίγυρου. Φίλοι, της εβραϊκής αριστοκρατίας του πνεύματος στη Ν. Υόρκη και το Ισραήλ - κατά σύμπτωση, όλοι άκαμπτοι σιωνιστές (του τότε) και όχι «συμφιλιωτικοί», «προοδευτικοί», ή του «κοσμοπολιτισμού» (του σήμερα) - την κατηγορούν ότι υπερασπίζεται και δικαιολογεί έναν ναζί εγκληματία πολέμου και της γυρίζουν με αποστροφή και απελπισία την πλάτη. Ισχυριζομενη ότι το να προσπαθείς να καταλάβεις δεν είναι το ίδιο με τη συγχώρεση, δεν καταφερε να πεισει τους κατακριτες της.

Οι έχοντες εθνικά φρονήματα ενοχλήθηκαν από τη θέση της Αρεντ ότι η παρακμή του έθνους-κράτους ευθυνόταν για τον αντισημιτισμό και την άνοδο του ολοκληρωτισμού. Επιπλέον, προασπίστηκε τη διαφορετικότητα των ανθρώπων, που οδηγεί σε έναν κοινωνικό και πολιτικό πλουραλισμό, τον οποίο ακόμη και στις ΗΠΑ δεν βρήκε παρά σε πρωτογονη μορφή – για παράδειγμα, στο κίνημα για τα δικαιώματα του πολίτη της δεκαετίας του ’60.

Στο βιβλίο της Über die Revolution (Για την επανάσταση) υποστηρίζει πως μόνο η Αμερικανική Επανάσταση πέτυχε το σκοπό της, αφού κατάφερε να δημιουργήσει θεσμούς που διασφάλιζαν τις δημοκρατικές δυνατότητες συμμετοχής, ενώ τόσο η Γαλλική όσο και η Ρωσική Επανάσταση απέτυχαν στο κοινωνικό ζήτημα: μια θέση με την οποία δεν συμφωνούν στο σύνολό τους ούτε οι Γάλλοι Συντηρητικοί, ούτε οι Φιλελεύθεροι ούτε οι Αριστεροί.

Η Μπάρμπαρα Σουκoβα, στον κεντρικό ρόλο στη ταινια της Margarethe von Trotta, χρωματίζει το πορτρέτο μιας γυναίκας που συχνά κατηγορείται ως παγερή και αλαζονική, κάτι που η ταινία, αλλού υπογραμμίζει κι αλλού αντιφάσκει. Με εκτόπισμα αντίστοιχο του χαρακτήρα που υποδύεται, η Σουκόβα ντύνει την ορθολογική σκέψη της Γερμανίδας φιλοσόφου με σοβαροφανή όψη, καπνίζοντας το ένα τσιγάρο πίσω από το άλλο και με τον ήχο από τα πλήκτρα της γραφομηχανής να γεμίζει νευρικά το γεμάτο βιβλία χώρο. 

Η σκηνοθετης συλλαμβάνει την αυστηρή ατμόσφαιρα κι αφήνει να αναδύονται αντιπαραθέσεις και αντεπιχειρήματα... φτιάχνοντας - μέσα από μια στεγνή σκηνοθεσία - ένα αληθοφανές και αντικειμενικο-φανές μάθημα Ιστορίας με προσέγγιση αναλυτική ως προς τον Αϊχμαν και το Ναζισμό, απομονώνοντάς τον από τα όποια «συμφραζόμενα», απορρίπτοντας με τον τρόπο αυτό τη συνθετική σκέψη και όποια εγκληματική ενοχή. Αυτό που η ταινία της φον Τρότα φαίνεται να τονίζει πάνω απ' όλα είναι η σημασία της «ελεύθερης σκέψης» και «κοινωνικού θάρρους»... αρκεί βέβαια ο εν λόγω ήρωας να μην είναι κομμουνιστής...

Στο φιλοσοφικό magnum opus της, το οποίο εκδόθηκε μετά το θάνατό της, Vom Leben des Geistes [Για τη ζωή του πνεύματος] συμμερίζεται τις θέσεις του Martin Heidegger, με τον οποίο οι φιλικές της σχέσεις αποκαταστάθηκαν μετά τον πόλεμο, παρά τη σχέση του με τους ναζί. Το γεγονός αυτό δεν ενίσχυσε ιδιαίτερα την εκτίμησή της εκ μέρους του γερμανικού και του αγγλοσαξονικού ακαδημαϊκού κόσμου – όπου ο  Heidegger θεωρείται εν γένει είτε «αποκαθηλωμένος» για τα πολιτικά του πιστεύω, είτε παράλογος από τη σκοπιά της φιλοσοφίας. Εξαιτίας της πνευματικής της συγγένειας προς τον Heidegger, η Αρεντ θεωρείται πως συγκαταλέγεται στους υπαρξιστές φιλοσόφους, που επίσης δεν χαίρουν ιδιαίτερης εκτίμησης. 

Ως «κοσμική» Εβραία, η Αρεντ σε αυτό το τελευταίο μεγάλο έργο της αναπτύσσει μια θεώρηση του ανθρώπου, που συνδέεται με τη σκέψη του Αγίου Αυγουστίνου – ο οποίος ήταν και το θέμα της διατριβής της. Εντούτοις, χαρακτηρίζοντας ως ιδιαίτερο γνώρισμα του ανθρώπου το γεγονός της γέννησης (Gebürtlichkeit), και διαπιστώνοντας ότι με κάθε άνθρωπο έρχεται στον κόσμο κάτι νέο, ένα ιδιαίτερο ξεκίνημα, όχι μόνο τονίζει τον ατομισμό και τον πλουραλισμό, που αποδοκιμάζονται από όλους τους πολιτικούς χώρους, αλλά και προσάπτει στον χριστιανισμό ότι αναγνωρίζοντας ως σημαντικότερη θρησκευτική εορτή το Πάσχα προσανατολίζεται προφανώς περισσότερο προς τον πόνο και το θάνατο παρά προς τη γέννηση, που γιορτάζεται τα Χριστούγεννα. 

Εν κατακλείδι, η Αρεντ θεωρειται πια μια αιρετική στο χώρο της διανόησης, που ποτέ δεν ξέχασε ότι οι ρίζες της σκέψης της βρίσκονταν στον γερμανικό πνευματικό πολιτισμό, αλλά που το Ολοκαύτωμα την έκανε Αμερικανίδα, οπως ισχυριζεται ο καθηγητης Χανς Μάρτιν Σένερ Μαν, 

Στο τέλος της ταινίας, ακουγεται η Αrendt να λέει: «Το μοναδικό μου σφάλμα είναι πως δεν τόνισα ότι το κακό δεν μπορεί να είναι ριζοσπαστικό. Το κακό ποτέ δεν είναι ριζοσπαστικό – μονάχα ακραίο. Ριζοσπαστικό και βαθύ μπορεί να είναι μόνο το καλό». Στις μέρες μας, με όλα όσα λέγονται περί άκρων, σκέφτεται κανείς ότι η συγκεκριμένη ταινία είναι μια χαμένη ευκαιρία, διότι κατά τα άλλα είναι αλλόκοτα επίκαιρη, θίγοντας αυτήν την ασημαντότητα του κακού: μπορεί ο Αϊχμαν να «ανέβηκε στην αγχόνη αξιοπρεπέστατα», ωστόσο, φωνάζοντας «Ζήτω η Γερμανία! Ζήτω η Αργεντινή! Ζήτω η Αυστρία! Δεν θα τις ξεχάσω!», «μπροστά στον θάνατο, βρήκε τη στερεότυπη έκφραση που χρησιμοποιείται στους επικήδειους. [...] Θαρρείς και συνόψιζε, αυτά τα τελευταία λεπτά, το μάθημα που μας είχε διδάξει η μακρόχρονη μαθητεία στην ανθρώπινη μοχθηρία – το μάθημα της φοβερής κοινοτοπίας του κακού, που ξεπερνά τη γλώσσα και τη σκέψη».

Πηγες:

wikipedia

Ριζοσπαστης

flix.gr news