Eνα "ζιζάνιο" * στην "αποθήκη της Ευρώπης" διηγειται

"Οι γονεις της μητερας μου ζουσαν στην ανεχεια, εχοντας ενα μικρο χοιροτροφειο και οταν μεγαλωναν λιγο τα γουρουνακια τα πουλουσαν στους γειτονες στο χωριο μας Azinhaga στη περιοχη του Ribatejo, [100 χλμ N.A της Λισαβωνας]. 

Ο παππούς και η γιαγιά µου Jerónimo Meirinho και Josefa Caixinha ήταν αναλφάβητοι. Τις χειµωνιάτικες νύχτες που έκανε πολύ κρύο και το νερό πάγωνε, έπαιρναν τα πιο αδύνατα γουρουνάκια τους στο κρεβάτι τους, γλιτώνοντάς τα από βέβαιο θάνατο. Ηταν καλοί άνθρωποι, αλλά αυτό δεν το έκαναν από συµπόνια. Το ψωµί τους ήταν αυτό που εξασφάλιζαν έτσι, µε τη φυσική συµπεριφορά εκείνου που, για να επιβιώσει, δεν έµαθε να σκέφτεται περισσότερα από τα απαραίτητα. Συχνά βοηθούσα τον παππού µου , έσκαβα το χώµα, έκοβα ξύλα για το τζάκι, γυρνούσα τη ρόδα που ανέβαζε το νερό από το κοινοτικό πηγάδι.

...Και μερικές φορές, τις ζεστές νύχτες του καλοκαιριού, μετά το βραδινο, ο παππούς μου ελεγε "José, απόψε θα πάμε για ύπνο, και οι δύο από μας, κατω απο τη συκιά". Υπήρχαν ακομα δύο συκιές, αλλά αυτο το δενδρο επειδή ήταν το μεγαλύτερο, το αρχαιότερο και το πιο διαχρονικό, ήταν, για όλους στο σπίτι, η συκιά. Περισσότερο ή λιγότερο από antonomasia, μια λόγια λέξη που συναντησα πολλά χρόνια αργοτερα και εμαθα τι σημαίνει ...

 Μεσα στην ησυχια της νύχτας, αναμεσα στα ψηλα κλαδιά του δέντρου ένα αστέρι εμφανιστηκε σε μένα και στη συνέχεια, κρύφτηκε αργα πίσω από ένα φύλλο, ενω εγω στρεφοντας το βλέμμα μου αλλου είδα κατι που εμοιαζε με ένα ποτάμι να ρέει σιωπηλο στο κενο του ουρανου, την οπάλ καθαροτητα του Γαλαξία, ''το δρόμο προς το Santiago'' όπως το λεγαμε τοτε στο χωριό.

Αφου καθυστερουσαμε τοτε πολυ να κοιμηθουμε, η νύχτα γεμιζε με τις ιστορίες και τις περιπτώσεις που ο παππούς μου διηγοταν: θρύλους, οραματα, τρομακτικες ιστοριες, μοναδικά επεισόδια, θανατους που συνεβησαν παλια, καυγαδες με ξύλα και πέτρες, τα λόγια των προγόνων μας, μια ακούραστη εξιστορηση των αναμνήσεων που με κρατουσε άγρυπνο, ενώ την ίδια στιγμή με νανουριζε απαλά. Ποτέ δεν ηξερα αν ήταν σιωπηλός όταν καταλαβαινε ότι είχα αποκοιμηθεί, ή αν συνεχιζε να μιλαει, ώστε να μην αφήσει μισο, αναπάντητο το ερώτημα που πάντοτε ερχοταν μετα απο καθυστερημένες παύσεις: "Και μετα;" 

Ίσως να επαναλαμβανε τις ιστορίες για τον εαυτό του, έτσι ώστε να μην τις ξεχάσει, ή να τις εμπλουτίσει με νέες λεπτομέρειες.

Στην ηλικία αυτή όπως όλοι μας μικροι, φανταζομουν οτι ο παππούς μου Jerónimo ηξερε τα παντα στον κόσμο. Όταν με το πρώτο φως με ξύπνουσε το κελάηδημα των πουλιών ο παππους δεν ήταν εκεί πια, πηγαινε στο χωραφι με τα ζώα του, αφήνοντας με να κοιμηθω. Μετα σηκωνομουν, διπλωνα  στη μεση τη χοντρη κουβέρτα και χωρίς παπούτσια - στο χωριό μου περπατουσα πάντα ξυπόλητος μέχρι τα δεκατέσσερα μου - και με αχυρα ακόμα κολλημένα στα μαλλιά μου, πήγαινα από τα οργωμενα στην αλλη πλευρα, όπου ηταν το χοιροστασιο κοντα στο σπίτι. 

Η γιαγιά που ειχε ηδη σηκωθει πριν από τον παππού, εβαζε μπροστά μου ένα μεγάλο μπολ του καφέ με κομμάτια ψωμιού μέσα και με ρωτουσε αν είχα κοιμηθεί καλά. Αν της ελεγα για κάποια κακό όνειρο, που ειχα δει από τις ιστορίες του παππού, αυτή με διαβεβαίωνε πάντα: "Μην ανησυχεις, στα όνειρα δεν υπάρχει τίποτα αληθινο».

Τοτε σκεφτομουν οτι και η γιαγιά μου ήταν επίσης μια πολύ σοφή γυναίκα, βεβαια δεν μπορούσε να σταθει στο ύψος του παππού, ενος ανθρωπου που, ενω βρισκοταν κάτω από μια συκιά, έχοντας στο πλευρό του τον Jose, τον εγγονό του, μπορούσε να θεσει σε κινηση το σύμπαν μόνο με δυο λόγια. 

Αρκετα χρόνια μετά, όταν ο παππούς μου είχε φυγει από το κόσμο και ήμουν ενηλικος πια, εφτασα να συνειδητοποιήσω ότι η γιαγιά μου, πιστευε επίσης στα όνειρα. Δε θα μπορούσε να υπαρχει άλλος λόγο, που ενω καθοταν ένα βράδυ στην πόρτα του σπιτιου της, όπου τοτε ζουσε μόνη, κοιτάζοντας τα μεγαλύτερα και τα μικρότερα αστέρια απο επανω της είπε αυτά τα λόγια: «Ο κόσμος είναι τόσο όμορφος και είναι τόσο κρίμα που πρεπει να πεθάνω ". 

Δεν είπε οτι φοβόταν να πεθάνει, αλλά ότι ήταν κρίμα να πεθάνει, λες και η σκληρή ζωή της με την αδυσωπητη δουλειά, της χαριζοταν σχεδον τελευταια στιγμή αποκαλυπτοντας μεσω του υπερτατου τελευταίου αντίο τη παρηγορια της ομορφιας.

Καθόταν στην πόρτα ενός σπιτιού, σαν καμμια άλλη γυναικα που μπορώ να φανταστώ σ όλο τον κόσμο, επειδη σ αυτον ζούσαν οι άνθρωποι που μπορούσαν να κοιμηθουν με τα γουρουνακια σαν να ήταν δικά τους παιδιά, ανθρώποι που λυποντουσαν να εγκαταλείψουν τη ζωή, ακριβώς επειδή ο κόσμος ηταν όμορφος και αυτός ο Jerónimo, ο παππούς μου, χοιροτροφος και παραμυθάς, προαισθανομενος τον θανάτο του να φτάνει και να τον παιρνει είπε αντίο στα δέντρα στην αυλή, ένα προς ένα, αγκαλιάζοντας τα και κλαιγοντας γιατί ήξερε ότι δεν θα εβλεπε ξανά......".

Σημ.*''Σαραµάγκου'' στα πορτογαλικά είναι ένα είδος αγριόχορτου, ζιζάνιου  και εγινε το παρατσουκλι του, οταν  ένας υπάλληλος του ληξιαρχείου το κόλλησε περιπαικτικά δίπλα στο ονοµατεπώνυµο του μικρου Ζοζέ (ντε Σόουζα) Σαραμαγκου (1922-2010) σαν να ηξερε τη μελλοντικη του πορεια σαν συγγραφεα που θα συγκρουοταν με το θρησκευτικο πολιτικο κατεστημενο της εποχης του, που τον τιμωρουσε παρα τις βραβευσεις και παρα τη διεθνη αναγνωριση του ως ενος διανοουμενου που δε φοβαται να λεει τα πραγματα οπως ειναι και να καταγγελει τις αδικιες και τις παραβιασεις που εβλεπε γυρω του.

Το παραπανω κειμενο ειναι μεταφραση απο ενα μερος του λόγου του Σαραμαγκου στη Σουηδική Ακαδηµία, στην τελετή απονοµής του Νοµπέλ, στις 7 Δεκεμβρη 1998, περιγράφοντας το περιβάλλον που µεγάλωσε. 

Το Νοbel το αφιερωσε στην Πορτογαλία που αγαπούσε και που κατα τη γνωμη του θα επρεπε να ειχε κρατηθει μακρια απο την Ευρωπαϊκή Ενωση δικαιολογωντας το με το εξης επιχειρημα: "Είναι ωραίο να έχουµε το κοινό µας σπίτι, όπως λέγεται. Αλλά τα σπίτια έχουν πάντα ένα σαλόνι, µια τραπεζαρία, µια κουζίνα, µια αποθήκη. Η Πορτογαλία θα είναι η αποθήκη της Ευρώπης".